Het Landschap aan het woord
de Grens
De IJssel anders: deze titel nodigt uit om anders naar de IJssel te kijken. Mijn letterlijke blik op de IJssel is onveranderd. Ik zie hem? haar? liggen, vrijwel elke dag. Vanaf één van m’n favoriete plekjes: even een blik op de IJssel als ik de krant haal uit de brievenbus op de dijk. Of dichterbij, wandelend door de uiterwaarden en over het zomerdijkje. Het mooist bij halfhoog water.
M’n figuurlijke blik verandert. Net als voor velen was de rivier onbewust een scheiding. Tussen land, tussen mensen en zelfs tussen volksaard. Grapjes over aan de goeie kant van de IJssel wonen. De overkant ver weg. Zo leek het althans. Maar hoe meer ik me in de geschiedenis verdiep, hoe minder overblijft van dat beeld.
Vrijwel alle steden langs de IJssel hebben een stuk grondgebied aan de andere kant van de rivier. Geen raar toeval of theorietjes over een veranderde rivierloop. Maar vooral een pragmatische reden: een rivierhoofd aan weerskanten in eigendom maakte tolheffing mogelijk en later een brug.
Ik woon in Marle, een klein buurschap aan ‘de verkeerde kant’ van de IJssel. We horen bij ‘de overkant’, bij Olst-Wijhe, bij Overijssel. De rivier was in vroeger tijden geen scheiding en grens, maar levensader en verbindingsweg. De IJssel oversteken naar het dorp Wijhe was (meestal) een peulenschil. Naar Heerde betekende een moeizame tocht door moerassige broeklanden.
De grote herenboeren destijds aan de Marledijk moeten vaak met het Wijhese veer zijn overgevaren. Vanaf de boerderij waar ik woon, waren 3 achtereenvolgende generaties decennia lang raadslid of wethouder in Wijhe. Vaak ook kerkbestuurder. Aan de noordkant van Marle was ook een klein voetveer. Op afroep werden de boeren daar overgezet en liepen ze naar een klein stationnetje waar ze op de trein stapten naar Zwolle. Naar de veemarkt bijvoorbeeld.
Hoe meer ik leer van de lokale historie van boerderijen en geslachten, hoe meer ik me realiseer dat er veel meer lijntjes naar ‘de overkant’ lopen dan richting de Veluwe. Er werd volop over en weer getrouwd en verhuisd. Soms uit liefde, soms ook met minder edele motieven: men richtte meer de blik op grote, rijke boerderijen op de rivierklei dan op het ‘arme zand’.
De IJssel was dus veel meer een verbinding dan een scheiding. Meer gezamenlijk dan grens. Als we het landschap en de rivier een stem geven, is dat het eerste dat ze ons zullen zeggen.
Wim Nugteren
Geboren en getogen aan een andere dijk en een andere rivier, maar sinds 2010 met veel plezier hobbyboer langs de IJssel in Marle